5 zmysłów człowieka w chorobie Alzheimera – wykorzystaj ich moc w opiece nad chorym!
Jak uspokoić chorego na alzheimera? Jakie proponować mu zajęcia? Zanim sięgniesz po leki albo z rezygnacją włączysz telewizor (choć i ten potrafi wywoływać agresję!), spróbuj skorzystać z najprostszych rozwiązań. Masz do dyspozycji aż pięć zmysłów człowieka, które wprawdzie w wyniku choroby ulegają pogorszeniu, ale mimo to warto je wykorzystywać w codziennej, nawet domowej terapii sensorycznej i komunikacji.
Zmysły w chorobie Alzheimera
Słyszałam kiedyś ciekawe porównanie chorowania na alzheimera do pobytu w chińskim mieście. Wyobraź sobie, że nagle znajdujesz się w obcym miejscu, nie znasz języka, nie rozumiesz znaków drogowych, nikt nie rozumie Ciebie i Ty nikogo nie rozumiesz, nawet dochodzące do Ciebie zapachy są zupełnie obce… To musi być okropne uczucie.
Chorzy na alzheimera nie tylko mają problem z pamięcią czy orientacją. Upośledzeniu ulegają również ich zmysły, czyli niejako „okna” do kontaktu ze światem. Trudno więc się dziwić, że problemy ze zmysłem dotyku, zapachu czy wzroku mogą zwiększać u chorych uczucie zagubienia, a dla opiekunów być kolejną trudną zagadką do rozwiązania i zrozumienia.
Stymulacja sensoryczna
Chociaż chory nie zawsze jest w stanie w pełni zrozumieć docierające do niego bodźce (np. dotyk, zapach, obraz), to nadal w większym lub mniejszym stopniu może czerpać z nich przyjemność lub negatywnie reagować na inne. Stymulacja zmysłów osoby z demencją może więc pomagać w opiece nad chorym. Szczególnie, że nie ma jakichś szczególnych ograniczeń w tzw. stymulacji sensorycznej. Trzeba przede wszystkim obserwować podopiecznego, być otwartym na jego doznania i potrzeby, cały czas pamiętając o tym, że za jego problemy odpowiada choroba, a dzięki stymulacji zyskuje także opiekun.
Pięć zmysłów
Warto stymulować jednocześnie jak najwięcej zmysłów, by wspólnie tworzyły one jeden obraz nawiązujący do emocji i wspomnień chorego. To oczywiście musi być pozytywny obraz – stymulacja nie może zwiększać u chorego niepokoju czy wywoływać agresji.
Węch
Zmysł węchu jest jednym z ważniejszych, jeśli chodzi o kontakt z przeszłością i przywoływanie wspomnień. Niezależnie od wieku czy poziomu sprawności, zapachy mają ogromną moc! Między innymi z tego względu znane sieci sklepów stosują zapachy w swoich sklepach i trudno nam przejść obojętnie obok piekarni.
Ponad połowę osób starszych dotyczą zaburzenia węchu. Jednym z ważniejszych czynników wpływających na to jest neurodegeneracja. U chorych na alzheimera ryzyko wystąpienia zaburzeń związanych z odczuwaniem zapachów jest większe.
Zapachy mogą być przyjemne, intensywne, relaksujące, pocieszające… mogą wywołać wiele emocji. Pomyśl o wykorzystaniu:
- domowych wypieków
- kawy
- lawendy
- cytryny, pomarańczy
- wanilii
- herbaty ziołowej
- orzechów
- mięty
- cynamonu
- ziół
Możecie próbować je rozpoznawać albo wykorzystywać do rozmowy o przeszłości. Coraz bardziej popularne są dyfuzory zapachowe. Wystarczy tylko wkropić kroplę olejku zapachowego do zbiorniczka z wodą i włączyć urządzenie lub zapalić świeczkę.
Naukowcy udowodnili, że im więcej nagromadzonego beta amyloidu w pewnych obszarach mózgu, tym gorsza identyfikacja poszczególnych zapachów i słabsze wyniki w testach pamięciowych. Być może już niedługo test węchu będzie elementem diagnozy alzheimera.
Wzrok
Choroba Alzheimera dotyczy przede wszystkim osób po 65. roku życiu, czyli seniorów. A jak rysujemy starszą osobę to zwykle z okularami na nosie, prawda? Niestety, z wiekiem wiele osób zaczyna mieć problemy ze wzrokiem, dlatego podczas codziennych czy specjalnych zajęć z chorym:
- Używaj jasnych i żywych kolorów, ale unikaj skomplikowanych, pstrokatych wzorów
- Oglądajcie razem zdjęcia lub programy telewizyjne z pięknymi krajobrazami czy programy przyrodnicze (jeśli chory je lubi).
- Oglądajcie zdjęcia lub filmy z miejsc, które osoba chora odwiedziła lub gdzie mieszkała. Często czynnikiem, który przywoła wspomnienia, będzie właśnie zdjęcie miejsca, osoby lub wydarzenia
- Bądź cierpliwy, nigdy nie złość się na chorego, że kogoś lub czegoś ze zdjęcia nie poznaje
Dotyk
W rodzicielstwie najważniejsza zasada brzmi: „to minie”, a w chorobie Alzheimera: „czuły dotyk potrafi czynić cuda”. W większości przypadków. Wtedy, gdy chory cierpi, wtedy, gdy jest zły i nie mamy pomysłu, jak go uspokoić. Dotyk jest bardzo ważny w komunikacji z chorym, potrafi wyrazić tysiąc słów. Może to być przytulenie, uścisk dłoni, położenie dłoni na ramieniu, a nawet trzymanie się za ręce. Dotyk wyzwala silną reakcję emocjonalną.
- Pamiętaj, że nawet zwykłe czynności, takie jak mycie włosów czy manicure, mogą powodować uczucie odprężenia, zwiększać poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa. Z tych względów warto poświęcić im więcej czasu i wykonywać spokojnie, nie spieszyć się
- Jeśli osoba chora lubi zwierzęta, spróbuj zaprosić do domu znajomą osobę np. z psem. Są domy opieki dla seniorów, których zwierzęta również są mieszkańcami, a podopieczni wyraźnie się przy nich ożywiają (o zooterapii pisałam tutaj). Wykorzystaj tę wiedzę!
- Bezcenny jest również masaż, także dłoni. Wykorzystać w tym celu możesz piłeczkę sensoryczną, rehabilitacyjną. Dodatkowo pobudzi ona krążenie i zrelaksuje chorego.
- Włóż do worka kilka przedmiotów codziennego użytku (bezpiecznych, o różnym kształcie i fakturze) i zachęć chorego do rozpoznawania ich na podstawie dotyku.
- Możesz także skorzystać ze specjalnej poduszki sensorycznej, którą chory kładzie sobie na kolana albo na stole. Znajdują się na niej materiały o różnej fakturze, miłe dla oka kolory, koraliki do przekładania, zamek do otwierania i zamykania.
Dodatkową korzyścią zapewnienia ww. stymulacji jest uniknięcie niszczenia wyposażenia mieszkania czy ranienia się. Chorzy na alzheimera lubią cały czas mieć coś w dłoniach, skubać, drzeć, ruszać czymś. Pomyśl, co bezpiecznego, atrakcyjnego dla niego i korzystnego pod kątem stymulacji zmysłów, możesz dać swojemu bliskiemu.
Czy wiesz, że… W opuszkach naszych palców znajduje się ok. 3 tys. zakończeń nerwowych!
Słuch
Mimo, że wielu seniorów ma problemy ze słuchem, podobnie jak ze wzrokiem – warto stymulować ten zmysł.
- Możecie słuchać ulubionej muzyki z internetu czy płyt CD – pomyśl, jakiego typu utwory lubił Twój bliski, co wywoła u niego miłe wspomnienia
- Nie zapominaj o odgłosach przyrody lub poezji
- Kontroluj poziom głośności i ilość dźwięków. Zbyt wiele dźwięków może powodować frustracje u chorego, a nawet wywołać agresję.
Smak
Ogromnie ważne jest to, by chory dobrze się odżywiał (zajrzyj do wywiadu z dietetykiem). Często pojawiają się problemy z apetytem, właśnie w związku z zaburzeniem zmysłu smaku, ale tym bardziej powinno się go stymulować. Jedzenie potrafi przywołać wiele wspomnień i łatwo połączyć je z doznaniami wzrokowymi i zapachowymi.
- Jeśli to możliwe, wprowadź do jadłospisu potrawy z czasów młodości osoby chorej
- Gotuj kolorowo, stosuj aromatyczne zioła i delikatne przyprawy
- Staraj się łączyć potrzeby żywieniowe chorego z jego upodobaniami – na ile to możliwe
Czy wiesz, że… Na czucie smaku i odczuwanie zapachów mają wpływ choroby współistniejące, stosowana farmakoterapia oraz stan odżywienia.
Zestawy sensoryczne
Czasem trudno jest znaleźć choremu zajęcie. Skorzystaj z tego rozwiązania: pomyśl nad stworzeniem specjalnego zestawu bodźców związanych z jednym tematem, np. porą roku. Zimowy zestaw może zawierać np. płytę z kolędami, rękawiczki, dzwonki, pomarańcze i goździki.
Stymulowanie chorego na alzheimera
Zdaję sobie sprawę z tego, że niektóre z powyższych rozwiązań nie będą mieć u Was zastosowania, to tylko inspiracje. Wybierz takie bodźce, zajęcia, które będą dostosowane do Waszej sytuacji – potrzeb, fazy choroby, warunków bytowych. Nie wszystko musi się udać i być idealne, grunt, że jako opiekun robisz, co w Twojej mocy, by chory choć trochę lepiej czuł się w tym nieznanym, chińskim mieście.
Przygotowując ten wpis korzystałam z:
- doświadczeń opiekunów 🙂
- Alzheimer Society of Manitoba, Sensory stimulation
- S. Gudej, K. Błaszczyk, J. Gromadzka-Ostrowska, Związane z wiekiem zmiany węchu i smaku, Geriatria, 2014