Czy są objawy choroby Alzheimera, których nie znasz?

Gdzie leży granica między problemami z pamięcią wynikającymi z wieku a chorobą Alzheimera? Jakie objawy alzheimera pojawiają się w początkowej fazie choroby? Co się dzieje z chorym, gdy choroba jest już w umiarkowanym stadium? W tym wpisie znajdziesz odpowiedzi na te pytania oraz ciekawe wyniki badań.

Objawy choroby Alzheimera

“Nie pamiętam, gdzie odłożyłam kluczyki do samochodu…”, “wchodzę do kuchni i zastanawiam się, co z niej chciałem…”. Znasz to? Nie tylko Ty i to nie musi oznaczać, że cierpisz na alzheimera. Kłopoty z pamięcią nie muszą go oznaczać także u osób starszych. Sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana.

Z drugiej  strony, początkowe objawy łatwo przeoczyć lub zignorować. Zdarza się, że interpretowane są jako efekt stresujących przeżyć albo w przypadku seniorów – zrzucane na garb starości. Szczególnie w tym drugim przypadku uznaje się, że tak musi być i nic z tym nie robi. Ocenia się, że zaledwie 20% chorych w pierwszym stadium alzheimera w Polsce ma właściwie postawione rozpoznanie przez lekarza (1).

Zatem, jeśli dzieje się coś niepokojącego z pamięcią u Ciebie lub u bliskiej Ci osoby, i nie są to pojedyncze przypadki, jakie zdarzają się każdemu z nas, warto sprawdzić, co się dzieje, tj. wykonać badanie pamięci (u neuropsychologa lub neurologa).

Warto pamiętać, że gdy obserwuje się objawy choroby Alzheimera, to choroba rozwija się w mózgu od dawna, może nawet już kilkanaście lat. Pamiętam, jak na jednym z wykładów neurolog dr Jan Ilkowski wspominał, że objawy choroby Alzheimera pojawiają się dopiero wtedy, gdy połowa neuronów w mózgu bezpowrotnie ulegnie śmierci. Połowa.

Choroba Alzheimera – etap pierwszy (otępienie o niewielkim nasileniu)

Alzheimer u każdego chorego przebiega inaczej – nie ma drugiego chorego, u którego choroba przebiega tak samo. Nie zawsze występują wszystkie objawy i w określonej kolejności, a nawet czasie.  Nie ma też wyraźnych granic między stopniem rozwoju choroby. Ale ze względu na najczęściej występujące objawy, przebieg alzheimera dzieli się na trzy etapy, fazy. Pierwszy może trwać od 2 do 5 lat (wpływ na to mają geny, warunki życia, ewentualne podjęte leczenie).

W pierwszym etapie, fazie choroby Alzheimera zauważyć można:

• problemy z pamięcią krótkotrwałą, tj. chory zapomina, co się działo niedawno, a dobrze pamięta, co miało miejsce np. w wakacje 15 lat temu. Inny przykład: osoba zdrowa zapomina o szczegółach jakiejś rozmowy, a osoba chora zapomina, że w ogóle miała ona miejsce (2)
• trudności w zapamiętywaniu nowych informacji i uczeniu się nowych miejsc (np. drogi z plaży do hotelu w trakcie urlopu)
• problemy ze znalezieniem odpowiedniego słowa – nazywaniem pewnych rzeczy,  imion najbliższych osób
• powtarzanie tych samych historii, uwag, pytań
• gubienie się w znanych miejscach, np. w drodze z pracy do domu
• problemy ze sprostaniem dotychczasowym obowiązkom tj. poświęcanie znanym sprawom znacznie więcej czasu niż kiedyś, zapominanie o sprawunkach, niemożność podjęcia decyzji
• chowanie przedmiotów w dziwne miejsca (w przeciwieństwie do osoby zdrowej, która raczej zapomina, gdzie coś schowała), np. pilot od telewizora w lodówce (2))

a także:

• apatyczność, stopniowe wycofywanie się z życia towarzyskiego, dezorientacja
• depresja – dotyczy ok. 25% przypadków, szczególnie w pierwszej fazie choroby (2)
• brak apetytu, wyraźne chudnięcie

Na pierwszym etapie choroby Alzheimera podopieczni często ukrywają, że dzieje się z nim coś niedobrego

Unikają sytuacji, w których niepokojące objawy mogą być zauważalne. Mogą różnie reagować na swój stan – złościć się, smucić, bać. Brak reakcji lub np. negatywne komentarze (“Ogarnij się, co się z tobą dzieje?”) ze strony otoczenia mogą sprawić, że chory tym bardziej nie wybierze się do lekarza i nie uzyska szybkiej pomocy. A bliscy nie zaczną się przygotowywać na kolejne etapy choroby (m.in. starać o tak ważne ubezwłasnowolnienie, którego pozyskanie jest bardzo czasochłonne).

Badania przeprowadzone wśród opiekunów chorych na alzheimera w 2006 r. pokazały, że aż połowa z nich nie otrzymała informacji na temat tego, jak będzie postępował rozwój choroby (1).

Jest taki fragment w książce Motyl Lisy Genovy (tutaj znajdziesz recenzję), gdzie główna bohaterka Alice rozmawia z mężem na temat obserwowanych u siebie objawów choroby.

Podaje mu kilka przykładów na to, że jej problemy nie są czymś normalnym, że to nie wina menopauzy, śmierci ojca czy braku snu. Opowiada o tym, jak m.in. zapomniała przepisu na pudding, który gotuje od dzieciństwa, o tym, że stała w mieście w miejscu, które bardzo dobrze zna i nie wiedziała, jak wrócić do domu.

Podsumowała to tak: “Przeraża mnie myśl o zapominaniu tego, czego nie jestem świadoma” (3). Wsparcie ze strony bliskich już na tym etapie jest więc bardzo ważne.

Także wiedza na temat choroby, bo bez niej jest niemożliwe właściwe funkcjonowanie z chorym, komunikowanie się z nim, opiekowanie nim. Bardzo polecam tę książkę, pomaga zrozumieć, co się dzieje z chorym, co prawdopodobnie czuje, z czego mogą wynikać jego zachowania.

Jak postępować z chorym na pierwszym etapie choroby? Jak reagować na powtarzanie przez niego pytań? Informacje i porady na ten temat znajdziesz tutaj i tutaj.

Na tym i w kolejnym etapie choroby warto maksymalnie aktywizować chorego

Nie chować przed ludźmi, nie zabierać mu np. domowych obowiązków, lecz je modyfikować tak, by nadal był zaangażowany, ale jednocześnie nie czuł, że jakieś zadanie go przerasta (to może m.in. wywoływać agresję).

Można np. prosić o poskładanie prania, obranie ziemniaków, posegregowanie czegoś. Ale uwaga – nie należy oczekiwać, że to zadanie będzie wykonane prawidłowo czy wręcz perfekcyjnie, krytykować chorego. Warto natomiast go pochwalić.

Tutaj znajdziesz gadżety pomocne w aktywizowaniu chorego (puzzle, gry i inne). Co ważne, są one sprawdzone przez innych opiekunów i przygotowane z myślą o osobach dorosłych – chory nie będzie czuł się traktowany jak dziecko (to kolejny powód przez który może być agresywny).

Warto też zadbać o aktywność fizyczną! Wraz z aktywizacją umysłową pomaga ona we wspomnianych zaburzeniach rytmu dobowego i innych trudnych objawach choroby Alzheimera.

Choroba Alzheimera – etap drugi (otępienie umiarkowane)

Drugi etap choroby Alzheimera trwa zwykle najdłużej, nawet do 12 lat. W tej fazie chory nie może być już tylko nadzorowany – powinien być objęty całkowitą opieką.

W drugim etapie, fazie choroby Alzheimera:

• pogłębiają się zaburzenia pamięci (chory przestaje zapamiętywać nowe informacje, fakty, prośby), zaczynają pojawiać się luki związane z dawnymi wydarzeniami
• chory zapomina imiona osób najbliższych i/lub ich nie poznaje
• wypowiedzi chorego stają się coraz uboższe, nie kończy on zdania, gubi wątek w wypowiedzi
• pojawiają się znaczne trudności w orientacji w terenie
• w związku z powyższymi objawami, chory może siebie i otoczenie narażać na niebezpieczeństwo (np. nie wyłączać kuchenki gazowej, wpuszczać do domu niepożądane osoby)

Opieka nad chorym na alzheimera jest bardzo trudna zarówno fizycznie, jak i psychicznie. 70% opiekunów cierpi z powodu ciągłego stresu, a połowę z  nich dotyka depresja (1). Tutaj znajdziesz wszystkie artykuły na blogu związane z opieką.

• nasileniu ulegają zaburzenia zachowania. Występować może: drażliwość, upór, impulsywność, agresja słowna i fizyczna, wybuchy złości, zachowania agresywne (np. szczypanie, uderzanie)
• pojawić się mogą zaburzenia rytmu dobowego tj. chory jest aktywny w nocy i śpi w ciągu dnia
• mogą występować omamy wzrokowe i słuchowe oraz urojenia (np. oskarżenia o zdradę małżeńską, kradzież, rozmawianie z telewizorem, wrażenie, że w domu przebywa ktoś obcy, w podłodze znajduje się głęboka dziura)
• chory wymaga częściowej lub całkowitej pomocy w wykonywaniu codziennych czynności, np. myciu się, przygotowywaniu posiłków, ubieraniu
• może pojawić się niechęć do higieny osobistej, zmiany ubrania
• czasami występują zachowania niestosowne do sytuacji, np. wychodzenie na spacer w nocy, bez ubrań
• zaczynają się pojawiać problemy z kontrolą zwieraczy

Zdarza się, że choroba postępuje z dnia na dzień

Dlatego wielu spraw związanych z opieką i bezpieczeństwem nie należy odkładać na później, czekając, aż będzie bardzo ciężko.

Opieka nad chorym na alzheimera jest bardzo obciążająca, dlatego opiekun rodzinny również powinien być objęty odpowiednim wsparciem. To jednak osobny, bardzo szeroki temat, który przybliżam we wpisach m.in. w kategorii Opieka.

Choroba Alzheimera – etap trzeci (otępienie zaawansowane/o nasileniu znacznym)

Ostatni etap choroby Alzheimera trwa zwykle najkrócej – do ok. 3 lat, a wpływ na to ma często jakość opieki.

W trzecim etapie, fazie choroby Alzheimera:

• chory jest całkowicie niezdolny do samodzielnej egzystencji tj. wymaga całkowitej opieki, a raczej pielęgnacji
• następuje całkowita dezorientacja w czasie – chory nie wie, która jest godzina, pora roku, dzień tygodnia, rok
• występują problemy z wytwarzaniem i rozumieniem mowy (komunikacja może wówczas sprowadzać się wyłącznie do gestów czy mimiki twarzy)
• niemożliwe jest samodzielne jedzenie (może pojawić się konieczność karmienia przez sondę), ubieranie, korzystanie z toalety, pielęgnacja ciała, higiena osobista
• występują znaczne problemy z poruszaniem się, a z czasem chory jest osobą całkowicie leżącą
• trudności z połykaniem, brak apetytu mogą powodować znaczne chudnięcie
• chory przestaje kontrolować zwieracze

Na ostatnim etapie chory zwykle cały czas spędza w łóżku, nie ma z nim żadnego kontaktu, wymaga całkowitej opieki. Pojawiają się odleżyny, infekcje. Częstą przyczyną zgonu jest zapalenie płuc lub zakażenie.

Niektóre rodziny na ostatnim etapie choroby decydują się “oddać” chorego do domu opieki (państwowego lub prywatnego). Zwykle nie jest to oznaką zaniedbania czy lekceważenia bliskiej osoby. Opieka nad chorym na alzheimera to praca wycieńczającą opiekuna/opiekunów, wymagająca również szerokiej wiedzy. Szukając domu opieki warto zwracać uwagę na wyposażenie, doświadczenie personelu, warunki bytowe – szczegóły na ten temat znajdziesz tutaj.

Tutaj postawię kropkę, choć można by jeszcze długo, długo pisać…

Podoba Ci się ten wpis? Udostępnij go na Facebooku, zaproś znajomych do jego przeczytania  – zajmie Ci to tylko chwilę, a może dzięki temu kolejne osoby zdobędą ważną wiedzę

Chcesz coś od siebie dodać? Daj znać w komentarzu poniżej

Bibliografia:

• (1) Sytuacja osób chorych na chorobę Alzheimera, Raport Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2016
• (2) Tadeusz Parnowski, Choroba Alzheimera, PZWL, Warszawa 2010
• (3) L. Genova, Motyl, Filia, Poznań 2014
• (4) T. Parnowski i wsp., Jak radzić sobie z otępieniem? 76 pytań opiekunów i odpowiedzi ekspertów, IEM Publishing, Warszawa 2014