O tym, jak powinno wyglądać żywienie osób starszych, jak zadbać o dietę leżącego seniora i w jakich sprawach związanych z żywieniem przychodzą do specjalisty starsze osoby, rozmawiam z dietetykiem medycznym Ewą Jarosz, autorką bloga i książki.

 

Agata Blachowska: Dlaczego tak ważne jest odpowiednie odżywianie w wieku podeszłym?

Ewa Jarosz: Sposób odżywiania może opóźniać procesy starzenia lub zmniejszać ich negatywne skutki. Dlatego codzienna dieta seniora powinna przede wszystkim dostarczać do organizmu niezbędnych składników odżywczych i zapewniać odpowiednią kaloryczność. Równie ważne cele to utrzymanie lub przywrócenie dobrego stanu zdrowia oraz profilaktyka chorób przewlekłych. Dodatkowo można wpływać na odporność, koncentrację i umiejętności zapamiętywania czy poprawę wyglądu skóry, włosów i paznokci. Warto więc pogłębiać wiedzę na temat żywienia i tym samym dbać o zdrowie i dobre samopoczucie – swoje lub podopiecznych.

Czy są jakieś złote zasady żywienia w tym wieku?

Niezależnie od tego, czy osoba starsza jest samodzielna, czy też ktoś inny odpowiada za jej codzienne menu, istnieją pewne uniwersalne zalecenia żywieniowe, które w większości pokrywają się z zaleceniami dla każdej dorosłej osoby ze szczególnym zwróceniem uwagi na:

• Odpowiednią kaloryczność – osoby w wieku podeszłym mają zmniejszoną podstawową przemianę materii oraz niższą aktywność fizyczną. Przy umiarkowanej aktywności zapotrzebowanie powinno wynosić 1850–2650 kcal. Nie trzeba jednak liczyć kalorii, wystarczy skupić się na odpowiedniej liczbie posiłków i wielkości porcji, aby uniknąć zarówno otyłości, jak i niedożywienia – niedoboru masy ciała.
• Częstsze, lecz regularne przyjmowanie posiłków mniejszych objętościowo i unikanie przejadania się. Czyli 5–6 posiłków na dobę w miarę równych odstępach czasu, ostatni posiłek maksymalnie 2–3 godziny przed snem.
• Wypijanie większej ilości płynów w postaci wody mineralnej, słabych naparów herbat oraz soków owocowych czy warzywnych. W starzejącym się organizmie dochodzi do większej utraty wody, a dodatkowo osoby starsze często nie odczuwają pragnienia i zapominają o tym, by pić.
• Dbanie o odpowiednią podaż makroskładników tj. pełnowartościowego białka głównie w postaci nabiału, ryb czy drobiu, węglowodanów złożonych pochodzących z produktów zbożowych oraz tłuszczu najlepiej roślinnego.
• Spożywanie większej ilości warzyw i – jeśli są dobrze tolerowane – owoców.
• Ze względu na utrudnione trawienie, a często także gorsze uzębienie, należy pamiętać, by dieta była łatwo strawna, a jeśli zachodzi taka potrzeba – rozdrobniona.
• Z uwagi na zwiększone ryzyko chorób przewlekłych, należy unikać nadmiaru soli, cukru, tłuszczu zwierzęcego czy alkoholu.
• Zachowanie różnorodności – urozmaicona dieta w większym stopniu pokrywa zapotrzebowanie na makro- i mikroelementy oraz pozwala uniknąć rutyny.
• Znajdowanie przyjemności w jedzeniu, przyjmowanie posiłków w spokojnej atmosferze, unikanie pośpiechu oraz przygotowywanie potraw zgodnie z upodobaniami, uwzględniając oczywiście zasady zdrowego odżywiania i specjalne zalecenia żywieniowe w przypadku zaburzeń w stanie zdrowia.

Poza dietą ważne jest także zachowanie aktywnego trybu życia dostosowanego do indywidualnych możliwości i zgodnego z zaleceniami lekarza.

Zdarza się, że zaburzenia pamięci wynikają nie z rozwijającej się choroby Alzheimera, lecz z niedoboru witaminy B₁₂.  Jak seniorzy mogą ją dostarczać? Jedynym źródłem B₁₂ w pożywieniu są produkty pochodzenia zwierzęcego, a jak wiadomo, dania mięsne nie zawsze są zdrowo przyrządzane, starsze osoby przyzwyczajone są do tradycyjnej, dość ciężkiej polskiej kuchni.  

Rzeczywiście z wiekiem zwiększa się ryzyko niedoboru witaminy B₁₂, jednak nie jest on często stwierdzany. Osłabienie pamięci to jeden z wielu objawów niedoboru tej witaminy, należy jednak pamiętać, że nie jest to równoznaczne z demencją, będącą konsekwencją choroby Alzheimera, Parkinsona czy chorób naczyniowych.

Żeby jednak uniknąć niedoboru witaminy B₁₂ wystarczy, by w diecie pojawiało się mięso (drób, cielęcina, wołowina, wieprzowina), ryby, jaja, sery twarogowe i produkty mleczne. Mięso i ryby mogą być gotowane w wodzie lub na parze, duszone, pieczone czy nawet grillowane. By nadać im aromatu, warto sięgać po różnorodne zioła i tym samym ograniczać użycie soli kuchennej. Do zaburzeń pamięci może dojść także w wyniku hiponatremii, czyli niedoboru sodu we krwi, będącego głównie skutkiem odwodnienia.

Z jakimi jeszcze niedoborami borykają się seniorzy?

U osób starszych często dochodzi do zaburzeń wchłaniania, dlatego seniorzy rzeczywiście narażeni są na różnego rodzaju niedobory. Z tego powodu bardzo ważne jest, by dieta była urozmaicona i pełnowartościowa. Najczęstsze niedobory dotyczą witamin z grupy B i antyoksydantów dotyczą witaminy E i C oraz składników mineralnych: wapnia, żelaza, cynku, miedzi, magnezu i potasu. Rozwiązaniem powinna być przede wszystkim pełnowartościowa i urozmaicona dieta. Najcięższym i najpoważniejszym w skutkach jest niedobór białka prowadzący do ciężkiego niedożywienia. Aby tego uniknąć, należy dbać o wszystkie zasady zdrowego odżywiania i uzupełniać straty białka spowodowane różnymi chorobami (np. nerek).

Popularne są teraz suplementy diety. Czy w diecie seniorów są one niezbędne?

Suplementy mogą stanowić uzupełnienie zwyczajowej diety, jeśli ta z jakiegoś powodu jest niedoborowa lub występujące zaburzenia w stanie zdrowia doprowadzają do niedoborów danego składnika odżywczego. Niekiedy suplementacja rzeczywiście jest konieczna. Wdrożenie jej powinno jednak odbywać się zawsze po konsultacji z lekarzem i dietetykiem. Warto pamiętać, że to właśnie poprawa sposobu odżywiania powinna być celem pierwszorzędnym.

Porozmawiajmy też o odżywianiu seniorów leżących. Ich opiekunowie często o to pytają…

Sam fakt, że pacjent jest leżący nie stanowi największego problemu. Jeżeli osoba starsza z różnych powodów pozostaje w pozycji leżącej, ale nie ma problemów z przeżuwaniem czy połykaniem i do tego je z apetytem, to czasem jej sposób odżywiania nie różni się niczym od sposobu odżywiania samodzielnych czy mobilnych. Problem jest wtedy, gdy osoba starsza w wyniku różnych chorób czy urazów ma trudności np. z połykaniem i do dodatkowo wymaga karmienia. Wówczas należy pamiętać przede wszystkim o konsystencji diety (posiłki miksowane, czasem płynne lub półpłynne) oraz o niezwykłej ostrożności podczas karmienia.

Aby nie dopuścić do zakrztuszenia, a w konsekwencji niebezpiecznego zachłystowego zapalenia płuc, należy zawsze podawać pokarmy i płyny powoli, osoba starsza powinna mieć uniesione wezgłowie (w specjalnych łóżkach nie stanowi to żadnego problemu, w warunkach „domowych” wystarczy użyć do tego celu dodatkowych poduszek), kontrolować temperaturę posiłków (nie powinny być ani zbyt zimne, ani zbyt gorące) oraz wykonywać te czynności z cierpliwością i szacunkiem dla osoby karmionej. Pośpiech, nerwy czy brak dbałości o właściwą pozycję chorego mogą skutkować niechęcią do spożywania posiłków, a tym samym do niedożywienia. W przypadku ciężkich urazów przyjmowanie pokarmów doustnie może być niemożliwe, wtedy stosuje się żywienie za pomocą sond lub też żywienie pozajelitowe (dożylne).

Osoby leżące często borykają się z takimi problemami jak zaparcia, refluks (cofanie się treści pokarmowej) i zgaga czy odleżyny. W pierwszym przypadku konieczna jest dbałość o ilość i jakość błonnika pokarmowego oraz odpowiednią podaż płynów, a niekiedy konieczne jest zastosowanie specjalnych środków farmakologicznych.

Żeby uniknąć refluksu i zgagi wystarczy unikać przejadania się lub przekarmiania podopiecznego oraz zmniejszenia ilości produktów i potraw długo zalegających w żołądku (np. czekolady, potraw bardzo tłustych i ciężkostrawnych). Natomiast profilaktykę odleżyn stanowi przede wszystkim regularna zmiana pozycji osoby leżącej, a w przypadku diety konieczna jest odpowiednia podaż białka oraz realizacja wszystkich zaleceń żywieniowych adekwatnych do sytuacji chorego.

Zęby w starszym wieku potrafią utrudniać żywienie, ograniczają menu, problemy związane z jamą ustną negatywnie wpływają apetyt… Czy da się przygotowywać smaczne, odżywcze i łatwe do pogryzienia dania?  

Oczywiście, że tak. Przede wszystkim warto pamiętać, że praktycznie każdą potrawę można zmiksować uzyskując to samo danie, tylko w innej konsystencji. Wtedy warto zadbać o wizualne aspekty, by nie zniechęcić osoby starszej do jedzenia. Jeśli miksowanie nie jest konieczne, wystarczy zadbać o to, by produkty były miękkie: warzywa nieco dłużej gotowane, mięso i ryby gotowane na parze, pieczywo namoczone w mleku lub herbacie itd. Przygotować można wszystko, wystarczą chęci.

Apetyt – jak w naturalny sposób można go polepszyć?

Aby wzmocnić apetyt należy zadbać o cechy organoleptyczne potraw: wygląd, zapach, konsystencję i oczywiście smak. Warto stosować aromatyczne zioła i przyprawy, które będą kusiły zapachem. Danie, które będzie udekorowane listkami ziół, warzywami czy owocami zdecydowanie bardziej zachęci do zjedzenia niż mikstura bez koloru i zapachu. W przypadku zaburzeń apetytu, którym nie zaradzą dekoracje i aromat, warto spróbować naparów ziół: rumianku, dziurawca, mniszka lekarskiego czy kopru włoskiego.

W aptekach dostępne są także suplementy diety zaostrzające apetyt, ale tak jak wspomniałam wcześniej – należy sięgać po nie jedynie po konsultacji z lekarzem, dietetykiem i/lub farmaceutą.

Seniorzy często łykają sporo leków. Jakich produktów lepiej unikać, jeśli tabletki trzeba połknąć w trakcie lub zaraz po posiłku?

Temat interakcji leków z żywnością jest bardzo szeroki. Niektóre produkty mogą utrudniać wchłanianie środków farmakologicznych, jak np. pokarm bogaty w błonnik pokarmowy może utrudniać wchłanianie leków antydepresyjnych, produkty mleczne zmniejszyć wchłanianie antybiotyków, a herbata – preparatów żelaza.

Niektóre leki zaleca się przyjmować zaraz po posiłku, bo działają drażniąco na śluzówkę żołądka, inne należy przyjąć w odpowiednim odstępie od posiłku właśnie z uwagi na interakcje ze składnikami żywności. Zawsze należy dokładnie spytać lekarza, kiedy powinno się przyjąć dany lek oraz pamiętać o jeszcze bardziej niebezpiecznych interakcjach jednych leków z innymi.

Z jakimi problemami najczęściej zgłaszają się do Pani seniorzy?

Najczęstsze problemy to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – zaparcia lub biegunki, wzdęcia, uczucie ciężkości po posiłku, refluks i zgaga, nudności, bóle brzucha, wymioty, a także osłabiony apetyt i/lub słabsze odczuwanie smaku, problemy z uzębieniem lub źle dopasowana proteza utrudniające rozdrabnianie pokarmu, trudności z połykaniem, nadmierna lub niedostateczna masa ciała i szereg różnorodnych chorób przewlekłych, które wymagają zmian w sposobie odżywiania.

Do tych nietypowych problemów należą np. odmawianie przyjmowania posiłków pomimo uczucia głodu i dobrego apetytu, co wynika np. z postępującej demencji. Warto tutaj zaznaczyć, że każdy jest inny i nie należy stosować pewnych restrykcji w stosunku do wszystkich seniorów, bo o ile niektórzy np. nie tolerują laktozy, tak inni nie mają z tym żadnego problemu. I co bardzo ważne: zawsze trzeba liczyć się z preferencjami żywieniowymi osoby starszej i uszanować jej przyzwyczajenia.

Większość seniorów, a szczególnie chorzy na alzheimera uwielbiają słodycze. Czy ma Pani jakiś patent na zastępowanie ich?  

Jeżeli spożywanie słodyczy nie zagraża bezpośrednio zdrowiu to osobiście nie widzę powodu, by koniecznie je czymś zastępować. Jedzenie spełnia nie tylko rolę odżywczą, ale także psychologiczną i jest – a przynajmniej powinno być – jedną z największych przyjemności w życiu człowieka. Jeżeli spożywanie takich produktów jak ciasta, ciasteczka, czekolady, praliny, lody itp. sprawia osobie starszej przyjemność, a jej stan zdrowia pozwala na takie elementy diety, to nie ma potrzeby, by jej te przyjemności odbierać. Choć oczywiście należy zachować umiar i zdrowy rozsądek.

Warto, by osoby starsze sięgały po świeże i suszone owoce czy zdrowe desery na bazie naturalnych produktów mlecznych, płatków zbożowych i właśnie owoców. Na ilość cukru w diecie powinny zdecydowanie zwracać uwagę osoby chore na cukrzycę, z chorobami sercowo-naczyniowymi czy chorobami trzustki i wątroby. Wyroby cukiernicze często charakteryzują się wysoką zawartością tłuszczu. Dobrym wyborem jest biszkopt, który nie wymaga dodatku tłuszczu, a także wspomniane desery przygotowane z naturalnych i zdrowych składników.

 

Ewa Jarosz

Dietetyk medyczny, absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z tytułem magistra, autorka bloga „Marchewkowe Pole do Popisu”, na którym jako „Dietetyk w stolicy” (www.dietetykwstolicy.pl) publikuje przepisy na zdrowe dania i dzieli się wiedzą o racjonalnym odżywianiu. Autorka książki Zdrowy detoks oraz wielu tekstów o żywieniu, a także zdjęć kulinarnych do czasopism i stron internetowych

 

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz